Covid-19 Döneminde Çocuk Olmak

Özellikle ailelerin bu süreçte aşırı kaygılı, korkutucu, aşırı titiz, koruyucu kollayıcı yaklaşımları olabilmektedir.Anne babaların abartılı panik hissi, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir.Halbuki kabul edilebilir düzeyde bir kaygı ve korku ''ne yapılabileceği'' üzerinde karar vermeyi kolaylaştırabilir.

Hepimiz belirsiz ve sıkıntılı bir dönemden geçiyoruz.

Tüm dünyayı derinden etkileyen ve bazı olgularda ölümcül olabilen bir salgından ruhsal olarak etkilenmek ''normal'' bir durumdur.

Kaygılanmak ve korkmak son derece insani duygulardır ve bu duygular abartılı ve sürekli olmadığı zamanlarda hastalık düzeyinde yaşanmayabilir fakat küçük çocuklar bilişsel gelişim düzeyleri ve kısıtlı tıbbi bilgileri nedeniyle hastalıkları, salgınları ya da virüs gibi konuları anlamakta ve adlandırmakta zorlanabilirler.

Gerçekçi olmayan bakış açısıyla kaygı uyandıran değerlendirmeler yapabilirler.

Özellikle ailelerin bu süreçte aşırı kaygılı, korkutucu, aşırı titiz, koruyucu kollayıcı yaklaşımları olabilmektedir.

Anne babaların abartılı panik hissi, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Halbuki kabul edilebilir düzeyde bir kaygı ve korku ''ne yapılabileceği'' üzerinde karar vermeyi kolaylaştırabilir.

Belli yaş gruplarında ruhsal, zihinsel, motor, sosyal becerilerini kazanmalarını sağlayan belli aktiviteler ve durumlar vardır.

Bunlar 3-6 yaş grubu için oyun ve okul öncesi eğitim, 6-10 yaş arası için okul ortamı, öğretmenler ve yaşıtlarıyla ilişki kurmak, ergenler için akran grupları ve okuldur.

Şu anki salgın durumunda tüm bunların askıya alınması ve gene aile dışı ve aile içi rutinlerin bozulması çocukların ruhsal, sosyal, akademik, motor, zihinsel gelişimlerini sekteye uğratabilir, hatta farklı psikiyatrik sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir veya zeminde olan bazı sorunların (takıntı, saplantı, ayrılma kaygısı, depresif duygu durum,...) ağırlaşmasına yol açabilir.

Bu dönemde ebeveynlerde ortaya çıkacak abartılı ruhsal etkilenme de çocukların ruhsal etkilenme derecelerini ağırlaştırabilir ayrıca tüm ailenin süreci yönetmeleri ve bu durumla baş etme becerilerini olumsuz etkileyebilir yani çocukların bu zor dönemden en az psikolojik sıkıntılarla geçirmesi anne babanın ruh sağlığıyla yakından ilişkilidir.

Kendi kaygı durumumuzu kontrol etmenin gerekli olduğu bilinmekle birlikte bunu gerçekleştirmek söylendiği kadar kolay olmayabilir; ama imkansız da değildir.

Kaygıyla baş etmede belki de en önemli nokta kişinin karşı karşıya bulunduğu riskin boyutlarını net olarak belirleyip, kontrolü dahilinde yapabileceklerini uygulamaya çalışmasıdır.

Bununda en iyi yoludoğru kaynaktan bilgi almaktır.

Konunun ehli kişilerin söyledikleri dışında basılı ve sosyal medyada yer alan spekülatif açıklamalara itibar edilmemelidir.

Anne baba doğru bilgilenip kendisinin ve çocuklarının karşı karşıya olduğu riskleri ve yapması gerekenleri netleştirirse çocuklarına güven duygusunu aşılayabilecektir.

Bu süreçte anne-baba medya ve sosyal medya okur yazarlığı konusunda da etkin adımlar atmalıdır.

Çocukların haberleri izleme süresini sınırlı tutmak, korkutucu görüntüler içeren videolar ve görsellerden uzak tutarak olumsuz haberlere ebeveyn denetimi olmadan doğrudan maruz kalmalarını engellemek anne babaların kontrolündedir.

Çocuk ve ergenlerin bunlardan korunmaları ve doğru, gerçekçi bilgiye ulaşmaları sağlanmalıdır.

Çocuklar aileleri ve öğretmenlerinin tepkilerini izler ve öğrenirler.

Sizin haberlere nasıl tepki verdiğiniz, diğer yetişkinlerle aranızdaki konuşmalar çocukların nasıl hissedeceği konusunda belirleyici olacaktır.

Anne baba kaygı yaşasa da abartılı ve yapmacık şekilde çocuğa hiçbir sorun yokmuş gibi yaklaşmaları, çocuk etkilenmesin diye abartılı rahat ve uygun olmayan aşırı güven verici ifadeler kullaması durumunda çocuklar ve ergenler bu durumu sezebilirler.

Kendilerinden bir şey saklanıyormuş hissi ve ailelerine duydukları güvenin kaybı, süreci daha endişeli geçirmelerine neden olabilir.

Güvende olma duygusu afet zamanlarında çocukların en fazla ihtiyacı olan şeydir.

Çocuklara zor bir dönemden geçildiğini belirtmek ama ailece yapılması gerekeni yapmaya çalıştığımızı ve onları korumak için dikkatli olduğumuzu göstermek (yani sadece söylemek değil yaşatmak) ebeveynleri yapması gerekenlerin en başında gelmektedir.

Çocukların kaygı ve korkularını anlamak, kabul etmek ve bunlara yönelik uygun gerçekçi onların anlayabileceği dilde bilimsel açıklamalar yapmak çocuklar için daha yararlıdır.

Kuru tavsiyeler (takma kafana, iradenle yenersin, sen büyüdün niye korkuyorsun ki vs...) ve çocuğun çocuğun kaygı ve korkusunu yok saymak çocuğun kafasını karıştırabilir.

Tam tersine kaygı, korku ve panik hissini arttırır, anlaşılamadığını hissetmesine yol açar.

Covid-19 salgınından etkilenen insanlara yardım eden pek çok kişi olduğunu, sağlık çalışanlarının, hastanelerin, devletlerin ve toplumun elinden geleni yaptığını çocuklara anlatın.

İşler yolunda gitmediğinde yardım edecek insanların olduğunu öğrenmeleri biraz rahatlamalarını sağlayacaktır.

Bazı şeylerin yanlış veya geç yapıldığı gibi düşünceleriniz varsa bunları lütfen çocuklarınızla paylaşmayın.

Okul öncesi dönemdeki özellikle küçük çocuklara aynı şeyleri defalarca tekrarlamanız gerekebilir.Bazı bilgileri sindirmeleri için birkaç tekrar gerekebilir, ya da stres altındayken tekrar tekrar soru sorarak sizden güvence arayabilirler.Onların sürekli sorduğu aynı soruya cevap vermek yararlı değil hatta zararlı bile olabilir. Çok fazla onaylama, teminat isteyen bu çocuk ve ergenler için bazen ''demin söylediğim şey halen geçerli'' tarzında bir mesaj veren bir iletişim şekli daha yararlı olabilir. Çocuklarımızın bizimle rahatça konuşabileceklerini,soru sorabileceklerini bilmelerini sağlamalı ve rahat bir sohbet ortamı sunmalıyız. Altı yaşından küçük çocukların durum konusunda zaten bilgileri yoksa özellikle konuyu açıp bilgilendirmek gereksiz kaygılanmalarına neden olabilir. Bu süreçte arkadaşları ile görüşememelerini özellikle benmerkezcil düşünen küçük yaş grubu çocukları kendi kabahatlerine yorabilirler.Bu konuda açık ve net bir bilgilendirme yapılmalıdır. Bu rahatsızlığın ortaya çıkışı, bu hastalığa yakalananlar, yaşlılar için uygun olmayan, suçlayıcı, damgalayıcı,toplumu kutuplaştırmaya iten,küçükleri korkutan ifadeler çocukların yanında asla kullanılmamalıdır. Hastaların veya yaşlıların neden ayrı tutulduğu konusunda bilimsel, doğru, yaşına uygun bilgiler çocuklara verilmelidir. İlkokul dönemindeki çocukların öğretmen ve arkadaşları ile mesajlaşmaları, öğretmenleri ile yazışmaları, telefonla konuşmaları onlar için bu süreci daha olumlu atlatmak için faydalı olabilir. Çocukların uyku, yemek, teknoloji kullanımı,oyun oynama ve ders saatlerini mümkün olduğunca sabit tutmalı, belli rutinleri korumalıyız (okul saatinde uzaktan eğitimi takip etme, ders ve ödevleri yapmak). Özellikle uyku ritminin bozulması çocuklarımızın ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Tıpkı okul zamanında olduğu gibi uyku ve yemek saatlerini düzenli tutmak çocuklarda kafa karışıklığını önlemenin en temel yollarındandır. Uyku saatlerinde kaymalar, abartılı yemek yemek sadece ruh sağlığını değil, bedensel sağlığını da etkiler. Bu dönemde çocukların televizyon üzerinden ve bilgisayardan dersleri devam ettiğinden eskisine oranla onlarla daha sık olarak birlikte ders ve ödev yapmak hem anne babalar hem de çocuklar için daha yararlı olabilir. Çünkü hem çocuklar hem de erişkinler için yaşamın devam ettiği ve salgın haberlerinden uzak geçen bir zaman dilimi rahatlatıcı olabilecektir. Her çocuğun kaygı düzeyi ve stresle baş etme becerileri birbirinden farklı olabilir. El yıkaması ve hijyen ile ilgili olarak bilimsel olmayan abartılı tutumlar takınılması çocuklarda takıntı, saplantı, zorlantı, abartılı temizlik, bulaş ile ilgili bulguları tetikleyebilir ve obsesif kompülsif bozukluk gelişmesine yol açabilir. Ergenler ise karşı karşıya olduğumuz tehlikeyi küçümseme eğiliminde olabilir, başlarına hiç bir şey gelmeyeceğini ve bu hastalığa asla yakalanmayacaklarını düşünebilirler.Bu tutumlar ergenlerin bilişsel ve beyin gelişimlerinin sonucunda olur.Bu tutumları hemen kendinize meydan okumak gibi algılayarak öfkeli yanıtlar vermek işe yaramayacağı gibi sürece uyumlarını daha da bozabilir, ergenleri daha savunucu hale getirebilir. Böyle durumlarda iyice dinlemek ve onunla tartışmadan bu süreç hakkında konuşmak daha yararlı olabilir. Dikkatli olmadıkları için öfkemizi değil endişemizi yansıtmak, eleştirmemek, ''ben'' dili kullanmak ve uygun bilimsel verileri kanıtlarla paylaşmak ergenler için daha yararlı olabilir. Uygun bilimsel verileri ergen-gençlerle paylaşmak, okumalarını sağlamak kendilerine ayrı bir birey olarak değer verildiğini hissettirerek daha uyumlu ve salgın karşısında daha uygun tepkiler vermesini sağlayabilir. Ergenlerin süreci evde geçirirken duygu düşünce ve yaptıklarını yazacağı bir günlük tutmaları önerilebilir. Çocuklarla ve ergenlerle sadece doğruları konuşmalı,salgında yapmamız gerekenleri kısa ve anlaşılabilir şekilde belirtmeliyiz. Olumlu olmak, olayların iyi yanlarını vurgulamak önemlidir ama sorulara açık ve dürüst bir şekilde yanıt vermek en doğrusudur. Çünkü çocuklar yaşları ne olursa olsun bir şeylerin gizlendiğini eninde sonunda anlarlar ya da bir şekilde öğrenirler.

COVİD 19 DÖNEMİNDE EVDE AİLECE YAPILACAK AKTİVİTELER

Ebeveynlerle oyun oynamak, resim yapmak, kitap okumak ya da birlikte yemek hazırlamak gibi aktiviteler çocuklarımızın kaygıdan uzak kalmasına ve anı yaşamalarına yardımcı olabilir. Unutulmamalıdır ki bir çocuk veya erişkin için ''kendini faydalı hissetmek'' ya da '' bir şeyi başarabilme duygusu'' en önemli ruhsal desteklerdir. Sabah akşam yüzlerce kaynaktan haber takip etmektense çocuklarımızla birlikte kaliteli vakit geçirmek çocuklarımızı olduğu kadar ebeveynleri de bir nebze olsun rahatlatacaktır. Özellikle '' özel saat uygulaması'' ile çocuklarla ebeveynin çocuğun yönlendirdiği bir oyun (20-30 dakika) oynamaları çok yararlı olabilir. Bu yaklaşımda çocuğun yönlendirdiği oyuna katılan ebeveynin aklında iş veya ev işleri ile ilgili hiçbir şey olmamalıdır. Özel zaman, çocuğun kaygı ve korkularını ifade etmesini sağlayabilir, ayrıca ebeveyn-çocuk ilişkisini güçlendirebilir. Akşam yemeği birlikte yenmelidir. Böylece akşam yemeği bir iletişim- etkileşim aracı haline dönüştürülmelidir. Bu sırada televizyon açık olmamalı,kimsenin önünde tablet-telefon olmamalıdır. Evde herkesin katıldığı, televizyon ve teknolojik materyallerin açık olmadığı kitap okuma saatleri düzenlenebilir. Gene birlikte kutu oyunları,adam asmaca,isim-bitki-hayvan, kelime oyunları,sessiz sinema gibi oyunlar oynanabilir. Özellikle dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar veya otizm, zihinsel yetersizliği olan çocukların evde kalma ile hareketliliklerinde, saldırgan davranışlarında artış olabilir. Bu tarz durumlarda takip eden hekimle en azından telefonla irtibat kurmak, yararlı olabilecek girişimleri öğrenmek (ilaç dozu ayarlaması gibi...) faydalı alabilir. Ailece egzersiz yapmak hem ruh sağlığı hem de hareketsiz kalınılan bu dönemde bedeb sağlığına olumlu katkıda bulunacaktır. Kısa süreli ve basit egzersizlerle başlayıp, tüm aile bireylerini katarak oyun haline çevrilen aktiviteler terapi görevi yapacaktır.Onun için bahane bulmadan, olanaklar ölçüsünde ve kısa süreli egzersizlere hemen başlamalıyız.Düzenli egzersiz depresif duygu durum gelişmesini de engeller. Günlük egzersizler uykuya da yardımcı olabilir fakat yatma saati öncesi yoğun egzersizler özellikle uyku sorunu ve hareketliliği fazla olan çocuklarda uykuya geçişi zorlaştırabilir.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK

Çocuklara kendilerini ifade edip soru sorabilecekleri rahat, destekleyici ve esnek bir çevre sağlayın; ancak çocukların konuşmaya hazır olmadığı durumlarda onları bu konuda konuşmaya zorlamayın. Çocuklarla dürüst, açık ve net konuşun, senaryolaştırıp konuyu fazla süslemeyin; çünkü eninde sonunda doğruyu öğrenirler ve sizinle olan güven ilişkileri bozulur. Söz ve ifadelerinizi çocuğun yaş, dil ve gelişimsel düzeyine uygun şekilde seçin. Çocuğunuza net ve doğru bilgiler verin, kafa karışıklığına yol açmayın. Aynı soruya defalarca yanıt vermeye hazırlıklı olun. Bazen çocuklar için durumu anlamak ve anlamlandırmak biraz güç olabilir, zaman alabilir. Bazen de çocuk güven duygusunu aynı soruyu defalarca yanıtlatarak sağlar. Çocukların duygu, düşünce ve tepkilerini anlayın ve anlamlandırın. Onların soru ve kaygılarının yerinde ve uygun olduğunu, kaygılanmakta haklı olduklarını ifade edin. Unutmayın çocuklar sorunları kişiselleştirmeye eğilimlidir.Bu yüzden kendileri, aileleri, arkadaşları ve uzakta yaşayan akrabalarla ilgili çok endişeli olabilirler. Güvence verin ancak gerçekçilikten uzaklaşmayın.Ona evinde güvende olduğunu söyleyebilirsiniz ama bulunduğunuz bölgede hiç korona virüse yakalanan olmadığını söylemeniz uygun olmaz. Korona virüs salgınından dolayı etkilenen pek çok insana yardım edecek pekçok kişi var. Çocuğumuza toplumda kötü şeyler olduğunda birbirimize yardım edebileceğimizi göstermek için bu bir fırsat olabilir. Çocuklar olaylara nasıl tepki vereceklerini ebeveynlerini ve öğretmenlerini izleyerek öğrenirler.Bu yüzden sizin salgın haberlerine verdiğiniz tepkileri merakla izlerler. Ayrıca başka erişkinlerle olan konuşmalarınıza dikkat ederler. Çocuklarınızın sürekli televizyondan korkutucu görüntüleri izlemesine engel olun çünkü bu görüntüler kafa bulandırıcı ve rahatsızlık verici olabilir. Daha öncesinde kayıp yaşamış çocuklar özellikle ölümle ilgili daha hassas olabilirler; bu konuda daha fazla dikkat ve ilgi gerekebilir. Eğer bir çocuk korona virüs ile ilgili aşırı düşünce uğraşıları getirirse bu gündelik ve akademik işlevselliğini bozacak duruma gelirse,ebeveynlerinden ayrılmakta zorlanırsa bir çocuk psikiyatristinden yardım almak gereklidir. Ayrıca uyku bozuklukları,yoğun düşünce ve korkular, ölüm korkusu gibi belirtiler görüyorsanız en yakın çocuk psikiyatri kliniğine başvurunuz. Ebeveynler ve öğretmenler sürekli gündemi takip etmek isteseler de çocukların çoğu bunları umursamak istemek onlar sadece çocuk olmak isterler, onların istediği top oynamak, bisiklet binmek ya da ağaca çıkmak olabilir.